Theo báo cáo của Cục Phòng, chống HIV/AIDS tính đến ngày 31/12/2013, nước ta có 213.431 trường hợp nhiễm HIV hiện còn sống, trong đó nữ giới chiếm 32,5%; tỷ lệ nhiễm HIV trong nhóm phụ nữ mang thai khoảng 0,19%. Như vậy, trung bình mỗi năm, cả nước có khoảng 5.000 phụ nữ mang thai nhiễm HIV. Theo tính toán của các chuyên gia nếu không có bất kỳ sự can thiệp nào nhằm ngăn chặn sự lây truyền HIV từ mẹ sang con thì tỷ lệ lây truyền này sẽ từ 25 – 30%; tuy nhiên nếu được can thiệp kịp thời và toàn diện thì tỷ lệ này có thể giảm xuống dưới 5%, thậm chí dưới 2%.

Thực hiện dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con cho phụ nữ mang thai là vô cùng quan trọng; phụ nữ nhiễm HIV và phụ nữ mang thai nhiễm HIV cần phải biết tình trạng nhiễm HIV của mình bằng cách tiếp cận sớm với tư vấn xét nghiệm HIV tự nguyện để được điều trị kịp thời và con của họ được điều trị và nuôi dưỡng phù hợp. Song, trên thực tế vẫn còn có nhiều phụ nữ mang thai chưa tiếp cận các dịch vụ dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con. Nguyên nhân chủ yếu là do người nhiễm HIV còn thiếu thông tin, kiến thức về phòng, chống HIV/AIDS nói chung và dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con nói riêng nên chưa chủ động tìm kiếm dịch vụ. Hay có nhiều trường hợp phụ nữ mang thai nhiễm HIV vì lo sợ cộng đồng xa lánh, sợ bị phân biệt đối xử nên đã giấu bệnh và chỉ khi gặp khó khăn trong chuyển dạ, phải can thiệp bằng phẫu thuật, cán bộ y tế mới phát hiện tình trạng nhiễm HIV, dẫn đến kết quả không mong muốn là đứa trẻ được sinh ra có nguy cơ cao bị nhiễm HIV từ mẹ.

Bên cạnh đó, lực lượng cán bộ y tế tham gia dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con còn mỏng, lại ít được đào tạo, tập huấn chuyên sâu về dự phòng lây truyền mẹ con - Phó trưởng Phòng Điều trị và chăm sóc HIV/AIDS, Cục Phòng, chống HIV/AIDS Nguyễn Hữu Hải cho biết. Việc quản lý số phụ nữ mang thai nhiễm HIV ở cơ sở chưa chặt chẽ và thiếu tính thống nhất đã dẫn đến số phụ nữ mang thai nhiễm HIV mất dấu cao. Kinh phí hỗ trợ các hoạt động nâng cao chất lượng hiệu quả công tác phòng, chống HIV/AIDS còn khó khăn, hoạt động dự phòng lây truyền mẹ con chưa được triển khai đến tuyến xã, phường và đầu tư trang thiết bị, thiết lập hệ thống phần mềm cho công tác báo cáo giám sát, quản lý dự phòng lây truyền mẹ con mà còn phải thực hiện lồng ghép nên chưa thực sự đem lại hiệu quả sâu rộng.

Dù có vai trò quan trọng, song trong thực tế tỷ lệ điều trị dự phòng sớm từ khi mang thai ở nước ta vẫn còn thấp. Bác sĩ Dương Lan Dung – Tiểu ban Phòng lây truyền mẹ con, Bệnh viện Phụ sản Trung ương cho biết, theo hướng dẫn mới của Bộ Y tế, phác đồ phòng lây truyền mẹ con bắt đầu điều trị từ tuần thai thứ 14, nhưng đa số các cơ sở có tỷ lệ điều trị khi mang thai chỉ chiếm 50%. Ngoài ra, tỷ lệ xét nhiệm HIV cho phụ nữ mang thai trước sinh thấp (khoảng 57,3% vào năm 2012) và muộn (40% phát hiện vào lúc chuyển dạ) cũng là yếu tố làm tăng nguy cơ lây truyền HIV từ mẹ sang con. Chưa kể đến, hiện nay dịch vụ phòng lây truyền mẹ con chưa được thực hiện thường quy như là một phần của gói dịch vụ chăm sóc trước sinh và sau sinh ở phần đa các cơ sở chăm sóc sức khỏe sinh sản, mà chỉ được thực hiện mang tính dự án. Sinh phẩm xét nghiệm HIV còn thiếu và không có sẵn ở những nơi phụ nữ chăm sóc trước sinh, đặc biệt là ở các tỉnh miền núi, vùng sâu, vùng xa.

Ngoài ra, các yếu tố như địa bàn rộng, địa hình phức tạp, dịch vụ dự phòng lây truyền mẹ con ở xa người dân cộng thêm yếu tố hầu hết phụ nữ mang thai nhiễm HIV là người nghèo sống ở nông thôn nên gặp khó khăn trong việc tiếp cận điều trị dự phòng lây truyền mẹ con; sự kỳ thị phân biệt đối xử đối với người nhiễm HIV cũng là rào cản làm cho phụ nữ mang thai nhiễm HIV khó tiếp cận các dịch vụ và nếu có thì cũng ở giai đoạn muộn, làm ảnh hưởng đến hiệu quả của các chương trình can thiệp dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con hiện nay.

Việc sớm khắc phục những khó khăn trong công tác dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con là hết sức quan trọng, để hoạt động này có thể được triển khai rộng rãi và hiệu quả trên phạm vi toàn quốc, tạo cơ hội cho nhiều phụ nữ mang thai nhiễm HIV và trẻ em sinh ra từ bà mẹ nhiễm HIV được tiếp cận sớm với các dịch vụ điều trị dự phòng lây truyền mẹ con.

Lê Minh (Sưu tầm)

Nguồn soyte.hanoi.gov

[TT: TBC]