Nhìn cảnh đôi vợ chồng già vẫn thắm thiết như hồi mới kéo nhau về cúng ma, rồi nên vợ, thành chồng, ai cũng nghĩ thế giới này, núi, rừng, sông, suối nơi đây đang thuộc về họ. Nuốt hết cục cơm to, cụ Lủ gật gù nói: "Nếu bọn tao không tự cai thuốc phiện thì có khi đã thành con ma núi từ lâu rồi. Không được nhìn cái bản Mông này đẹp lên từng ngày, cơm no từng bữa nữa, tất cả là  nhờ cán bộ Nhà nước cả đấy".

Đưa chúng tôi đến gặp đôi vợ chồng có tổng cộng hơn 200 tuổi này, Trưởng bản Giàng A Lềnh cho biết: "Cụ bà năm nay đã 98 tuổi rồi, còn cụ ông thì theo người già nói đã 115 tuổi, nhưng không biết có chính xác không. Chỉ biết cụ Lủ có trong danh sách 11 cụ trên 100 tuổi của huyện Phù Yên, cuối năm vẫn được nhận quà Tết". Nhớ về cuộc đời trăm năm đã qua của mình, cụ Lủ chậm chạp kể: "Tao cũng không biết mình nghiện thuốc đen từ khi nào nữa. Chỉ biết rằng từ lâu, lâu lắm rồi, lúc đó chỉ hơn 10 tuổi thôi. Mới đầu chỉ làm bồi tiêm cho cha tao, rồi tự nhiên thấy nghiện. Đến khi lấy vợ, thì vợ tao cũng nghiện theo luôn.

Cái điệp khúc trồng - hút, hút hết rồi lại trồng, cứ liên miên từ năm này sang năm khác. Suốt cả đời tao trăm tuổi rồi vẫn không dứt ra được. Cách đây 3 mùa nương, cuối năm 2006, tao thấy cán bộ Nhà nước, xã, huyện vượt núi đến Suối Vẽ này. Nó nói với tao  "phải cai con thuốc phiện đi, sống làm gương cho lũ trẻ học theo chứ". Nhà nước bảo là mình phải nghe rồi. Thế là tao cùng vợ còn bao nhiêu thuốc phiện cất trên gác bếp, mang xuống hút suốt một đêm, cháy bạc cả điếu. Sáng hôm sau quyết định vứt thuốc xuống suối, đập vỡ bàn đèn, cấm cửa con cháu nếu thấy tao vật vã cũng  không được đi tìm thuốc". Chuyện con nghiện già nhất bản quyết định cai khiến nhiều người làm bạn với cơm đen nghi ngờ. Có người còn độc mồm "già sắp chết rồi còn bày đặt cai mới chẳng cắt, vài hôm hết thuốc chết ngóm cứ gọi là cai vào mắt".

Những ngày cai thuốc là những ngày sống đi chết lại của 2 cụ già. Nhớ lại cái đận oái oăm đó, cụ Phênh kể: "Con ma phiện nó hành hạ 2 vợ chồng tao, nhưng chúng tao vẫn cắn răng chịu, quyết không nhận một viên thuốc nào của cán bộ mang tới. Cũng chỉ mất 10 ngày, 2 người già từ chỗ nằm liệt giường, liệt chiếu, con cháu phải đổ từng thìa cháo, đã tỉnh dần, bốc cơm ăn. Bây giờ bọn tao khỏe rồi, vẫn làm việc nhà cho lũ cháu, chắt đi làm nương".

Cái tin đôi vợ chồng trăm tuổi đánh được con ma phiện ra khỏi người, làm nhiều con nghiện trong bản không còn sợ phải cai nghiện nữa. Và cán bộ chuyên trách 03 của xã, ông Mùi Văn Mén thì mừng ra mặt, khoe với cả huyện là xã ông đã lập kỷ lục về con nghiện già nhất cai nghiện thành công.

Trẻ cũng "phá ma"

Ông Chủ tịch xã Nam Phong, Mùi Văn Hợi nhớ lại cái ngày vượt rừng lên Suối Vẽ để vận động dân cai nghiện: Lúc đầu cũng ngao ngán lắm, mình lên bản ai cũng ghét, người lớn đóng cửa nhà im ỉm, rấp lá ở cổng ngăn không cho cán bộ vào vận động. Chỉ có lũ trẻ hiếu kỳ, cứ chạy theo chúng tôi từ nhà này sang nhà khác. Ngoài nương, cây anh túc mọc tốt bời bời, quả to như cái chén, mọng đầy nhựa. Sau cả tháng gạo đùm, cơm nắm mà vẫn không làm cho cái đầu của người lớn nghe mình, sáng ra. Cuối cùng chúng tôi mới nghĩ ra: muốn triệt tận gốc cây thuốc phiện thì mình phải bắt đầu từ bọn trẻ. Tôi huy động lũ trẻ tập hợp lại biểu diễn văn nghệ, rồi dẫn chúng đến những nương hoa thuốc phiện đang mùa căng nhựa, bắt đầu nói: "Các cháu có biết cái gì làm cho các cháu không có cơm ăn, không có áo mặc, không được đến trường không? Chính là cái cây này, cây thuốc phiện đấy". Mấy chục đứa trẻ sẵn dao, sẵn cuốc ở trong tay, cứ thế là phạt, hết nương thuốc này đến vạt thuốc khác.

Kết hợp với công an xã, huyện, chỉ 3 ngày là triệt tận gốc cây thuốc phiện. Cứ đến mùa sau bọn trẻ thấy ai mang phân ra bón cho cây anh túc là báo với trưởng bản. Giống thuốc phiện chỉ có bón phân gà là tốt nhất thôi, nên phá cây, cấm luôn cả nguồn phân gà, thế là chúng tôi thanh toán được cái nạn trồng cây thuốc phiện.

Ông Trưởng công an xã Mùi Văn Vén ngồi giữa những người trước kia nhìn thấy ông chỉ muốn chém vì bắt họ cai nghiện, nhưng bây giờ thấy bóng ông,  cả bản Suối Vẽ nhà nào cũng giữ lại mời cơm, đãi rượu. Vì họ nghĩ ông Vén đã có công giúp người Mông tránh xa thuốc phiện, nhà cửa ấm êm, no đủ. Bế trong tay đứa con nhỏ mới 3 tháng tuổi, anh Giàng A Trồng  ngượng ngùng phân trần: "Mình được như bây giờ là ơn xã và bác Vén lắm. Trước đây, mình chỉ nằm co ở góc nhà, ngày không đi cuốc nương, tối lại chẳng làm được gì. Thế nên, cả hai lần lấy vợ chúng đều bỏ đi cả. May mà mình cai được nghiện, rồi lấy vợ mới. Giờ đi làm nương đều đều, đẻ được đứa con, cuối năm mình làm cái nhà lớn nữa thế là xong, chẳng bao giờ còn mơ màng đến cơm đen nữa".

Bản làng thay đổi

Sau 2 đợt cao điểm thì cuối cùng bản Suối Vẽ đã thanh toán nốt 23 người nghiện cuối cùng. Ba năm rồi không có ai tái nghiện nữa. Trưởng bản Giàng A Lềnh tự tin khoe với chúng tôi: "Bản tao bây giờ toàn nhà lớn hết, nhà nào cũng đủ ăn rồi, không ai bị đứt bữa nữa. Trẻ con thì đi học lên tận cấp III". Không biết lời của trưởng bản đúng đến đâu nhưng thỉnh thoảng, ông lại rút điện thoại di động ra, điều hành công việc ruộng, nương, nghe ngóng giá ngô, giá thóc vì sắp có thuyền buôn trên sông Đà cập vào Nam Phong để nhập hàng.

Trên con đường lớn của bản, tôi thấy đám thanh niên đang trèo lên một chiếc xe ô tô. Nhìn cảnh hiếu kỳ của những người này, không khác gì chúng tôi cách đây 30 năm, cũng tò mò khi có ô tô về làng. Ông Giàng A Lù, 48 tuổi, sau một hồi khám phá từ đầu đến cuối chiếc xe tải, thích chí  còn đánh đu lên cửa xe. Ông kể: "Bản tao trước kia muốn xuống xã phải đi bộ mất 1 ngày, ra huyện thì phải đi thuyền vượt sông Đà đi tiếp 2 ngày nữa. Người Mông ở đây, đến nằm mơ cũng chẳng nghĩ được có ngày ô tô vượt sông lên đến tận bản thế này. Từ bây giờ muốn bán ngô, bán lợn, trâu, ngựa đã có ô tô chở hộ mình rồi, không phải gánh gồng, dong dắt mất ngày mất buổi, đau cả cái vai như hồi xưa nữa. Cũng chỉ tại trước kia bản tao u mê, cứ ngập ngụa trong thuốc phiện. Nhà nước sợ, xã cũng chán, chẳng muốn đầu tư gì. Nay hết nghiện chí thú làm ăn rồi, ai cũng giàu lên, Nhà nước lại làm đường lớn, mắc điện, đưa nước, cử cô giáo vào dạy học. Đúng là đổi đời thật rồi".